Istota kapitału początkowego

Reforma systemu ubezpieczeń społecznych zapoczątkowała nowe zasady ustalania prawa oraz wysokości należnego ubezpieczonym z tytułu wieku świadczenia emerytalnego. Ustalając zainteresowanym uprawnienia emerytalne, a następnie obliczając wysokość przyszłej emerytury ustawodawca wskazał konkretne normy prawne, którymi należy się bezwzględnie kierować. Każdy przepracowany dzień, za który odprowadzona została składka na ubezpieczenie społeczne lub ubezpieczenie emerytalno-rentowe, odgrywa stosowną rolę w algorytmach naliczania emerytury.

Kapitał początkowy, jako część składowa nowej emerytury, obliczany jest ubezpieczonym, którzy przed dniem 1 stycznia 1999 r. pozostawali w zatrudnieniu, opłacali składki na ubezpieczenia społeczne lub za których składki opłacali pracodawcy jako ich płatnicy.

Komu jest ustalany?

Kapitał początkowy ustalany jest, co do zasady, ubezpieczonym urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 r. posiadającym przypadające do 31 grudnia 1998 r. okresy pracy/ubezpieczenia. Ustalona wartość kapitału początkowego ma za zadanie odtworzyć teoretyczną składkę na ubezpieczenie społeczne. W myśl ustawy o emeryturach i rentach z FUS, zwanej ustawą emerytalną, ZUS obliczając emerytury dla tej właśnie grupy ubezpieczonych zastosuje nowe zasady ich naliczania. Przypomnijmy, prawo do tego świadczenia przysługuje po osiągnięciu wydłużonego powszechnego wieku emerytalnego bez względu na okres podlegania ubezpieczeniu przed nabyciem uprawnień.

Inaczej wyglądają zasady ustalania prawa do emerytury oraz obliczania jej wysokości osobom urodzonym przed 1 stycznia 1949 r., którym przysługuje ona w związku z osiągnięciem określonego wieku i jednoczesnym udowodnieniem odpowiedniego okresu składkowego i nieskładkowego. Ponieważ wysokość tych świadczeń uzależniona jest od tzw. kwoty bazowej, okresu ubezpieczenia oraz wysokości osiąganych w latach ubiegłych zarobków, osobom przechodzącym na emeryturę na starych zasadach nie oblicza się kapitału początkowego.

Warto wskazać, że w jednej z wyjątkowych sytuacji kapitał początkowy jest obliczany ubezpieczonemu urodzonemu przed 1 stycznia 1949 r., który:

zgłosi wniosek o emeryturę po dniu 31 grudnia 2008 r.,
osiągnie powszechny wiek emerytalny,
ma okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 20 lat kobieta, 25 lat - mężczyzna,
kontynuował ubezpieczenia emerytalne i rentowe po osiągnięciu powszechnego wieku emerytalnego,
emerytura obliczona na nowych zasadach jest wyższa od obliczonej na starych zasadach.

Na jakich zasadach?

Dla ustalenia kwoty kapitału początkowego bez znaczenia pozostaje, kiedy osoba zainteresowana złożyła wniosek o jego ustalenie. Najpóźniej z takim wnioskiem należy wystąpić w momencie ubiegania się o emeryturę.

Wartość kapitału początkowego ustala się zawsze na dzień 1 stycznia 1999 r.

Przebyte do 31 grudnia 1998 r. okresy dzielą się na lata składkowe i nieskładkowe, które zostały enumeratywnie wymienione w art. 6 i 7 ustawy emerytalnej. Podział tych okresów przekłada się na zastosowanie do wyliczeń odpowiedniego wskaźnika. Otóż okresy składkowe liczone są po 1,3% podstawy wymiaru za każdy ich rok, zaś okresy nieskładkowe po 0,7% podstawy wymiaru za każdy rok. Przy czym okresy te ustala się z uwzględnieniem pełnych miesięcy. Okresy nieskładkowe, poza wymienionymi w art. 7 pkt 5 (m.in. okres urlopu wychowawczego, niewykonywania pracy z powodu opieki nad dzieckiem) uwzględnia się w wymiarze jednej trzeciej udowodnionych okresów składkowych.

Podstawa wymiaru to następny składnik kapitału początkowego równie ważny, a tym samym rzutujący na jego wartość. Stanowi go wynagrodzenie przyjęte za podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne przed 1999 r.

Co do zasady, podstawa wymiaru kapitału początkowego ustalana jest z:

10 kolejnych lat kalendarzowych,
20 lat kalendarzowych wybranych z całego okresu podlegania ubezpieczeniu społecznemu,

przypadających przed 1 stycznia 1999 r.

Kolejny składnik wysokości kapitału to część socjalna. Zasady jego ustalania są zbliżone do algorytmów służących wyliczeniu emerytury po staremu. Kwota bazowa to 100% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia z II kwartału kalendarzowego 1998 r., czyli 1.220,89 zł. Część socjalna wyliczana jest jako iloczyn dwóch wartości, a mianowicie:

pierwszej - stałej, wynoszącej 24% kwoty bazowej oraz
drugiej - indywidualnej, proporcjonalnej do wieku ubezpieczonego oraz okresu składkowego i nieskładkowego osiągniętego do dnia 31 grudnia 1998 r., zwanej współczynnikiem p.

Wzór na wyliczenie współczynnika p wskazany został w art. 174 ust. 8 ustawy emerytalnej, zaś wartość obliczona w zależności od płci, wieku ubezpieczonego oraz udowodnionego stażu na dzień 31 grudnia 1998 r. przedstawiona została w tabeli stanowiącej załącznik do wskazanej ustawy.

Co dalej z ustalonym kapitałem?

Kwota ustalonego na dzień 1 stycznia 1999 r. kapitału początkowego podlega corocznej waloryzacji według stałych, określonych przepisami prawa wskaźników. Co ważne, nie ma znaczenia, kiedy (w którym roku) kapitał został ustalony. Wszystkim ubezpieczonym jest on waloryzowany według tych samych zasad. Jego wartość zostaje zapisana na indywidualnym koncie ubezpieczonego, a w wyniku waloryzacji nie może ulec obniżeniu.

Zwaloryzowany kapitał początkowy wraz z kwotą składek na ubezpieczenie emerytalne zewidencjonowanych na koncie ubezpieczonego (poczynając od dnia 1 stycznia 1999 r.), z uwzględnieniem ich waloryzacji stanowi podstawę obliczenia nowej emerytury.

W zależności zatem od indywidualnego przebiegu ubezpieczenia za podstawę obliczenia nowej emerytury można przyjąć wyłącznie kwotę zwaloryzowanego kapitału początkowego, gdy zainteresowany nie pozostawał w ubezpieczeniu po 1998 r. W sytuacji odwrotnej, a mianowicie braku stażu przed 1999 r., podstawę obliczenia emerytury stanowić będzie wyłącznie zwaloryzowana kwota składek na ubezpieczenie emerytalne.

Wartość ustalonego kapitału początkowego odgrywa bardzo dużą rolę w ustalaniu wysokości należnej w związku z ukończeniem powszechnego wieku emerytury. Nie warto zatem bagatelizować związanej z nim problematyki. Zebranie pełnej dokumentacji w zakresie przebytych okresów ubezpieczenia oraz osiągniętych z tego tytułu przychodów, a następnie złożenie stosownego wniosku o ustalenie kapitału początkowego może mieć tylko wymiar pozytywny.

Przykładowe wyliczenie wartości kapitału początkowego

Pani Łucja, urodzona 15.11.1972 r., wystąpiła o ustalenie kapitału początkowego. Przed 1999 r. była zatrudniona na podstawie umowy o pracę, łącznie przez 6 lat i 10 m-cy (82 m-ce). Wskaźnik wysokości podstawy wymiaru został ustalony na poziomie 82%.

Podstawa wymiaru wyniosła więc: 1.220,89 zł × 82% = 1.001,13 zł, zaś 24% kwoty bazowej 1.220,89 zł wynosi 293,01 zł.

Korzystając z załącznika do ustawy emerytalnej ustalono, iż współczynnik p dla kobiety, która w dniu 31 grudnia 1998 r. ukończyła 26 lat życia, posiadającej 7-letni staż ubezpieczeniowy, określony został na poziomie 25,82%.

Kapitał początkowy według wskazanych danych wyniósł 34.399,31 zł.

Sposób wyliczenia kapitału początkowego: