Gazeta Podatkowa nr 30 (1801) z dnia 15.04.2021

Od czego zależy wysokość renty z tytułu niezdolności do pracy?

Osoba podlegająca ubezpieczeniom emerytalno-rentowym, która stała się częściowo lub całkowicie niezdolna do pracy, może - po spełnieniu określonych przez ustawodawcę warunków - uzyskać prawo do renty. Na jej wysokość, inaczej niż w przypadku obecnie przyznawanej emerytury, wpływa m.in. staż pracy ubezpieczonego.

Uprawnieni do renty

Prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy przysługuje ubezpieczonemu, który spełnia łącznie następujące warunki:

• jest niezdolny do pracy,
• ma wymagany - odpowiedni do wieku - okres składkowy i nieskładkowy wynoszący od 1 roku do 5 lat przypadających w ostatnim 10-leciu przed dniem zgłoszenia wniosku o rentę lub powstania niezdolności do pracy,
• jego niezdolność do pracy z założenia powstała w wymienionych przez ustawodawcę okresach składkowych lub nieskładkowych albo w ciągu 18 miesięcy od ustania tych okresów.

Szczegółowo kwestię tę regulują (z określonymi wyjątkami) art. 57-58 i art. 4 pkt 13 ustawy o emeryturach i rentach z FUS (Dz. U. z 2021 r. poz. 291 ze zm.), zwanej ustawą emerytalną.

Wysokość świadczenia

Zgromadzony przez ubezpieczonego tzw. staż ubezpieczenia (patrz ramka) nie tylko daje uprawnienia do renty z tytułu niezdolności do pracy, ale również wpływa na wysokość tego świadczenia.

Zgodnie bowiem z art. 62 ustawy emerytalnej renta dla osoby:

• całkowicie niezdolnej do pracy wynosi:
• 24% kwoty bazowej oraz
• po 1,3% podstawy jej wymiaru za każdy rok okresów składkowych,
• po 0,7% podstawy jej wymiaru za każdy rok okresów nieskładkowych i
• po 0,7% podstawy jej wymiaru za każdy rok okresu brakującego do pełnych 25 lat okresów składkowych oraz nieskładkowych, przypadających od dnia zgłoszenia wniosku o rentę do dnia, w którym rencista osiągnąłby wiek emerytalny 60 lat,
• częściowo niezdolnej do pracy wynosi 75% renty ustalonej dla osoby całkowicie niezdolnej do pracy.

Co istotne, przy obliczaniu renty wspomniane okresy składkowe, nieskładkowe i dopełniane do pełnych 25 lat ustala się z uwzględnieniem pełnych miesięcy.

Kalkulator wysokości renty z tytułu niezdolności do pracy dostępny jest w serwisie kalkulatory.gofin.pl.

Podstawa wymiaru renty

Zasady ustalania podstawy wymiaru renty z tytułu niezdolności do pracy zostały określone w rozdziale 4 działu I ustawy emerytalnej. Z założenia stanowi ją przeciętna podstawa wymiaru składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (począwszy od 1 stycznia 1999 r.) lub na ubezpieczenie społeczne (do 31 grudnia 1998 r.) z okresu:

• 10 kolejnych lat kalendarzowych, wybranych przez zainteresowanego z ostatnich 20 lat kalendarzowych poprzedzających bezpośrednio rok, w którym zgłoszono wniosek o rentę, albo
• 20 lat kalendarzowych, przypadających przed rokiem zgłoszenia wniosku o rentę, wybranych przez zainteresowanego z całego okresu podlegania ubezpieczeniom.

Jeżeli osoba ubiegająca się o rentę nie umie ocenić, którą opcję obliczania podstawy wybrać, to we wniosku o przyznanie renty najlepiej jest zaznaczyć, aby ZUS wybrał najkorzystniejszy dla niej wariant. W tym celu jednak do wniosku powinna dołączyć możliwie wszystkie dokumenty, które dotyczą uzyskanych w okresie aktywności zawodowej zarobków.

Co istotne, przy ustalaniu podstawy wymiaru renty uwzględnia się także kwoty wynagrodzeń za czas niezdolności do pracy oraz kwoty zasiłków: chorobowego, macierzyńskiego, opiekuńczego, świadczenia rehabilitacyjnego, zasiłku wyrównawczego, świadczenia wyrównawczego lub dodatku wyrównawczego, a także wartość świadectw rekompensacyjnych, kwoty zasiłków dla bezrobotnych, zasiłków szkoleniowych lub stypendiów wypłaconych z Funduszu Pracy za okres udokumentowanej niezdolności do pracy.

Jeśli natomiast nie można ustalić podstawy wymiaru składek w okresie pozostawania w stosunku pracy wskazanym do ustalenia podstawy wymiaru emerytury i renty, za podstawę wymiaru składek przyjmuje się kwotę obowiązującego w tym okresie minimalnego wynagrodzenia pracowników, proporcjonalnie do okresu podlegania ubezpieczeniu i wymiaru czasu pracy.

W celu ustalenia ostatecznej podstawy wymiaru renty:

• oblicza się sumę kwot podstaw wymiaru składek i innych wypłaconych kwot uwzględnianych w podstawie wymiaru renty, w okresie każdego roku wybranego do ustalenia tej podstawy,
• oblicza się stosunek każdej z tych sum kwot do rocznej kwoty przeciętnego wynagrodzenia ogłoszonej za dany rok kalendarzowy, wyrażając go w procentach, z zaokrągleniem do setnych części procentu,
• oblicza się średnią arytmetyczną tych procentów, która stanowi wskaźnik wysokości podstawy wymiaru renty, przy czym wskaźnik ten nie może być wyższy niż 250%,
• mnoży się przez ten wskaźnik wysokości podstawy wymiaru renty (ograniczony do 250%) kwotę bazową, co w efekcie daje podstawę wymiaru renty.

Kwota bazowa

Kwota bazowa, uwzględniana do obliczania zarówno samej renty, jak i podstawy jej wymiaru, wynosi 100% przeciętnego wynagrodzenia pomniejszonego o potrącone od ubezpieczonych składki na ubezpieczenia społeczne, określone w przepisach o systemie ubezpieczeń społecznych, w poprzednim roku kalendarzowym.

Jest ona ustalana corocznie i obowiązuje od dnia 1 marca każdego roku do końca lutego następnego roku kalendarzowego (art. 19-19a ustawy emerytalnej). Od 1 marca 2021 r. wynosi ona 4.512,41 zł.

Gwarantowana wysokość świadczenia

Ostateczna wysokość renty nie może być wyższa niż obliczona podstawa jej wymiaru. Jeżeli natomiast wysokość renty okaże się niższa od określonej w art. 85 ust. 1 ustawy emerytalnej kwoty najniższej renty, organ rentowy z urzędu podnosi ją do tej wartości.

Ta gwarantowana wysokość renty z tytułu niezdolności do pracy podlega corocznej waloryzacji i w efekcie od 1 marca 2021 r. wynosi:

• 1.250,88 zł miesięcznie - dla osób całkowicie niezdolnych do pracy i
• 938,16 zł miesięcznie - dla osób częściowo niezdolnych do pracy.